Για γονείς

 ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ

Πιστεύουμε στη δύναμη της ανάγνωσης. Τα παιδιά δεν έχουν τόσο ανάγκη να τους εξηγήσουμε ή να τους αναλύσουμε ένα κείμενο. Αυτό είναι ανάγκη των μεγάλων που θέλουν να «μεγιστοποιούν» το όφελος από τα βιβλία, που νομίζουν πως από τα βιβλία πρέπει να «μαθαίνουμε» κάτι χρήσιμο.

Ξεχνάμε μ’ αυτό τον τρόπο την απόλαυση της ιστορίας, την αγωνία για την έκβασή της και τη λύτρωση που φέρνει το τέλος. Ξεχνάμε πως η ανάγνωση είναι ένας τρόπος επικοινωνίας καθενός από μας με τον εαυτό του. Όλα αυτά προτείνουμε να τα ξαναβρούμε μαζί με τα παιδιά είτε διαβάζοντάς τους εμείς είτε τα ίδια.

Διαβάζουμε ο ένας στον άλλο, ακούμε την ιστορία, μοιραζόμαστε τα συναισθήματα, συνδεόμαστε και γινόμαστε συμμέτοχοι στις περιπέτειες των ηρώων.

http://www.bookbook.gr

Εισηγήσεις για τη καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας

Στο άρθρο του «Όλοι σύμμαχοι στη μάχη υπέρ του βιβλίου» ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος παραθέτει κάποιες εισηγήσεις για τη καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας που αφορούν την εμπλοκή και των γονιών:

• Είναι σημαντικό να επιτρέπετε στα παιδιά σας να έχουν πρόσβαση σε πολλά διαφορετικά βιβλία και να σέβεστε τις επιλογές τους. Η κάθε στιγμή έχει το δικό της βιβλίο. Δεν είναι δυνατό να αρέσουν σε όλους τα ίδια βιβλία. Αν τα παιδιά αρνούνται να διαβάσουν για ένα θέμα σεβαστείτε το.
• Το διάβασμα δεν μπορεί να γίνει καταναγκαστικά. Βρείτε τους τρόπους εκείνους που θα εξάψουν το ενδιαφέρον του παιδιού να αναζητήσει μόνο του να διαβάσει.
• Αποκτήστε την καλή συνήθεια να διαβάζετε στα παιδιά σας και όταν το κάνετε να θυμάστε ότι «Τα καλά βιβλία διαβάζονται . . . αγκαλιά».

Τα καλά βιβλία διαβάζονται αγκαλιά

Σταμάτα ό,τι κάνεις,

σαν μ’ έχεις αγκαλιά!

Βιβλίο μου διαβάζεις,

γεμάτο μυστικά!

Κι αν το τηλέφωνο χτυπήσει,

μην απαντήσεις βιαστικά,

λέξεις κι εικόνες ξεδιπλώνεις,

βλέπεις με μάτια παιδικά!

Με τηλεόραση κλειστή,

με φώτα χαμηλά!

Βιβλίο σαν κρατάμε,

πετάμε αγκαλιά!

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

• Συζητήστε με τα παιδιά σας τους πιο κάτω κανόνες και θυμίζετε τους να τους εφαρμόζουν:
  • Κρατάω το βιβλίο προσεκτικά και το διαβάζω όμορφα. Έχει πολλά να μου μάθει.
  • Δεν σχίζω και δε τσαλακώνω τις κόλλες του βιβλίου
  • Μην ξεχνάτε: δεν τρώμε και δεν πίνουμε νερό την ώρα που διαβάζουμε ένα βιβλίο. .
  • Να βάζετε τα βιβλία σ’ ένα καθαρό χώρο. Νιώθουν πολύ μόνα και λυπημένα όταν τα πετάτε απ’ εδώ κι απ’ εκεί.
• Μια οικογενειακή εγγραφή στη Δημοτική Βιβλιοθήκη είναι σημαντικό βήμα που ενθουσιάζει τα παιδιά. Όσα βιβλία κι αν έχετε στο σπίτι, ο δανεισμός λειτουργεί αλλιώς και χτίζει συνειδήσεις αυριανών αναγνωστών.

Οι εικόνες στα παιδικά βιβλία και η σημασία τους

Το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 1461. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1476, έκανε την  εμφάνισή του στην αγορά και το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά. Ήταν οι Μύθοι του Αισώπου ζωγραφισμένοι από τον Johann Zainner. Για γενιές ολόκληρες ο Αίσωπος και οι Μύθοι του ήταν συνώνυμοι με τις καλύτερες στιγμές της παιδικής λογοτεχνίας. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει άπειρα βιβλία για παιδιά με χιλιάδες διαφορετικές εικαστικές προσεγγίσεις και παραλλαγές. Τώρα πια είναι σχεδόν αδύνατον να βρει κανείς παιδικό βιβλίο χωρίς εικόνες. Παρ' όλα αυτά, έχουν γίνει σχετικά λίγες μελέτες για την επιρροή που έχει η εικόνα σε ένα παιδί, κι ακόμη λιγότερες για τις προτιμήσεις των παιδιών σε ό,τι αφορά στην εικονογράφηση.
Έτσι ποια θεωρείται καλή και ποια κακή εικονογράφηση είναι κάτι που καθορίζεται από τους ενηλίκους. Τα βιβλία γράφονται, εικονογραφούνται, παράγονται κι εντέλει αγοράζονται από ενηλίκους· άρα, η τελική επιλογή τους ανήκει. Στην πραγματικότητα, ακόμη κι ο αριθμός των αντιτύπων που πουλάει ένα βιβλίο αντανακλά τις προτιμήσεις των γονέων -και κυρίως των μαμάδων- που το επιλέγουν. Τι είναι όμως αυτό που κάνει ένα βιβλίο πιο ελκυστικό για το ίδιο το παιδί; Τι το βοηθάει στην κατανόηση του κειμένου; Ποιο είδος εικονογράφησης το διεγείρει ευκολότερα συναισθηματικά και το συγκινεί; Τι εξασκεί περισσότερο τη μνήμη του;
Σε μελέτη που παρουσιάστηκε στο Reading Psychology, εξετάστηκαν οι προτιμήσεις των παιδιών σε διαφορετικά είδη εικονογράφησης. H πρώτη εκτίμηση ήταν ότι τα παιδιά προτιμούν τις εικονογραφήσεις εκείνες που έχουν φωτεινά και ζωηρά χρώματα, σε αντίθεση με τις μουντές και πιο σκοτεινές. Επίσης προτιμούν εκείνες που οι χαρακτήρες τους έχουν κάτι αστείο, μια λεπτή απόχρωση χιούμορ, ίσως, και απωθούνται από τις θλιμμένες φιγούρες με τους γκρίζους τόνους.
Όμως, παρότι αυτά συνιστούσαν μια γενική εκτίμηση των προτιμήσεών τους, πάλι δεν έδειχναν κάτι για τη φύση της αλληλεπίδρασης της εικόνας με το κείμενο, ούτε πρότειναν τρόπους ώστε να μπορεί ο γραπτός λόγος γίνει καλύτερα κατανοητός με τη βοήθεια της εικόνας. Έτσι, σε δεύτερο επίπεδο, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά κατανοούν σαφώς καλύτερα ένα κείμενο χωρίς εικόνες απ' ό,τι τα μικρότερα, εντούτοις όλα, ανεξαιρέτως, επεξεργάζονται ευκολότερα νοητικά τα βιβλία εκείνα που το κείμενό τους συνοδεύεται από εικόνες.
Το παράδοξο, δε, στα παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν πως παρουσίασαν τον ίδιο βαθμό κατανόησης του κειμένου, ανεξάρτητα από το είδος της εικονογράφησης και την τεχνική (αφηρημένη ή ρεαλιστική, ζωηρά χρώματα ή μουντές αποχρώσεις κ.λπ.), μολονότι το κριτήριό τους για αυτό που τα ίδια θεωρούν ελκυστικό στις ζωγραφιές παρέμενε σαφές.

Ζωγραφιά παιδιών της Α΄ Δημοτικού με αφορμή έναν Μύθο του Αισώπου
(13ο Δημοτικό Σχολείο Βύρωνα/Τάξη: Ανταράκης Γεώργιος)

Ωστόσο, η παραπάνω έρευνα έδειξε ότι το παιδί, όσο μεγαλύτερο είναι, τόσο περισσότερο θα βασίζεται στο κείμενο παρά στην εικόνα για να απαντήσει σε ερωτήσεις κατανόησης. Εντούτοις (κάτι που έχω διαπιστώσει προσωπικά στην πράξη), υπάρχουν εικονογραφήσεις που μπορεί να οδηγήσουν το παιδί σε τελείως διαφορετικό επίπεδο κατανόησης από αυτό που ο συγγραφέας θέλει να αναδείξει. Για παράδειγμα, αν η εικόνα περιέχει μία πληροφορία εντελώς διαφορετική από το κείμενο ή που έρχεται σε σύγκρουση με αυτό, το παιδί, στις μικρές τουλάχιστον ηλικίες, είναι πολύ εύκολο να αισθανθεί σύγχυση και να μπερδευτεί.
Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά, περίπου, μέχρι την ηλικία των δέκα ετών δεν έχουν αναπτύξει ακόμη την ικανότητα αναλυτικού συλλογισμού, και θα πρέπει να βοηθηθούν από την εικόνα για να εμβαθύνουν στο κείμενο. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η εικονογράφηση των βιβλίων που απευθύνονται σε μικρότερες ηλικίες θα πρέπει να διακρίνονται από σημαντικό βαθμό σαφήνειας και αρκετή τρυφερότητα κι ευαισθησία, έτσι ώστε η επαφή του μικρού αναγνώστη με το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο να αποτελέσει και τη μύησή του στον κόσμο της λογοτεχνίας. Το κριτήριο λοιπόν της επιλογής ενός βιβλίου θα πρέπει να είναι κατ' αρχήν μια καλή ιστορία, αλλά εξίσου σημαντικός είναι ο έξυπνος μα συναφής τρόπος παρουσίασής της. Οι όμορφες, χαρούμενες εικόνες με τα ζωηρά χρώματα που εξάπτουν τη φαντασία του παιδιού είναι μερικά μόνο από τα συστατικά μιας επιτυχημένης συνταγής.
Προσοχή όμως! Η εικόνα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να έχει διακοσμητικό ρόλο μέσα στο κείμενο. Στόχος της είναι να εξάψει τη φαντασία του μικρού αναγνώστη και να τον ενθαρρύνει να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του και να τα αναγνωρίσει. Υπάρχουν φορές που μέσα στις εικόνες σκόπιμα κρύβω διάφορα στοιχεία που ποτέ δεν αναφέρονται στο κείμενο, προκειμένου να παρακινήσω το παιδί να τα αναζητήσει και να συμπληρώσει με τη φαντασία του την ιστορία καθώς παρατηρεί την εικόνα.
Η καλή παιδική λογοτεχνία σε συνδυασμό με μια ελκυστική κι «έξυπνη» εικονογράφηση θα αποτελέσουν σίγουρα κίνητρο για τα παιδιά για να μάθουν να ακούν ιστορίες και να παροτρυνθούν να ξεκινήσουν να διαβάζουν μόνα τους, προκειμένου να μπορέσουν αργότερα να απολαύσουν κι άλλες τέτοιες στιγμές. Το καλό, λοιπόν, κείμενο με την εύγλωττη εικονογράφηση σε συνδυασμό με το δικό σας ενδιαφέρον και την ευρηματική σας διάθεση θα οδηγήσουν το παιδί σας να αναπτύξει την κριτική σκέψη και τη φαντασία του και θα το μετατρέψουν σε αναζητητή της καλής λογοτεχνίας, καθώς θα μάθει μόνο του να επιλέγει σωστά.

Λιάνα Δενεζάκη
Συγγραφέας-εικονογράφος παιδικών βιβλίων

Πηγές:
Elster C., Simons, H.D., "How important are illustrations in children readers?"
The Reading Teacher. Glenberg, A.m. Langston, W.E. "Comprehension of illustrated text", Journal of Memory and Language
Reading Psycology, vol. 1, 23 (4) «The influence of illustrations in children storyboo

Τρόποι αξιοποίησης του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου

Δείγμα αξιόλογης εικονογραφήσης